Tentoonstelling
Ontdek meer over het leven en werk van Barbara van Houten.
Vijf dingen die je moet weten over:
Barbara van Houten (1862-1950) was een eigenzinnige en veelzijdige kunstenaar. Ze maakte intieme tekeningen, levendige aquarellen, kleurrijke olieverfschilderijen en deed aan houtbewerking. Toch werd ze vooral bekend door haar karaktervolle etsen.
Schoonheid en inspiratie vond Van Houten in haar directe omgeving.
‘Niet één bepaald ding is mooi maar ieder ding. […] een mens die op straat loopt is mooi, een stoel, een pot, een glas met bloemen is mooi, zó als het er staat.’
Ook haar familie was een terugkerend onderwerp in haar werk: ze portretteerde familieleden regelmatig in intieme portretten, huiselijke scènes en op persoonlijke geschenken.
Barbara van Houten, Zelfportret, 1920-1950, olieverf op doek, 88.2 x 67.8 cm. Groninger Museum, Barbara van Houten, Zelfportret, 1920-1950, olieverf op doek, 77 × 67,8 cm. Groninger Museum. Foto: Marten de Leeuw
Barbara van Houten in een stoel met een hondje op haar schoot, 1935-1950. Collectie Groninger Museum
In haar tijd was Van Houten een van de weinige vrouwelijke kunstenaars die etste. Rond 1880 woonde ze een jaar in Parijs waar ze de techniek per toeval ontdekte. Tijdens een van haar wandelingen zag ze een doos met etsbenodigdheden in een etalage liggen. Met een korte uitleg van de verkoper en een handboek naast zich bracht ze zichzelf de techniek vrijwel zelfstandig bij.
Van Houten maakte sprekende landschappen, stillevens, portretten, interieurscènes en reproductie-etsen. Haar scherpe observatievermogen en technische vaardigheid leidden tot krachtige etsen. Indrukwekkend is het diepe zwart dat ze wist te bereiken in haar etsen – geen ‘dood zwart maar een levende donkerte’, aldus een kunstcriticus in 1923.
Haar talent in etsen bleef niet onopgemerkt. Collega-kunstenaars en critici beschreven haar als ‘eene zeer bijzondere persoonlijkheid in de moderne etskunst’. Haar werk werd in binnen- en buitenland uitgegeven, tentoongesteld en bekroond met medailles. Sinds de oprichting in 1885 was ze bovendien lid van de Nederlandsche Etsclub.
Barbara Elisabeth van Houten, Proefdruk voor Sientje Mesdag-van Houten aan tafel bij lamplicht, 1910
Barbara Elisabeth van Houten, Atelier van Hendrik Willem Mesdag, 1910
Barbara Elisabeth van Houten, Stilleven met vaas met petunia's, 1881
Haar bloeiende carrière als etser kwam op een lager pitje te staan toen Van Houten in 1890 terugkeerde naar haar ouderlijk huis om voor haar halfbroertje en -zusje te zorgen en het huishouden te runnen. Ze bleef actief als kunstenaar, maar koos steeds vaker voor andere media, zoals aquarel en olieverf. Aquarel bleek een ideaal medium: het nam weinig ruimte in, droogde snel en was gemakkelijk te gebruiken tussen haar taken door.
Bovendien trok kleur haar steeds meer en kreeg het een centrale rol in haar werk. Waar ze aanvankelijk koos voor een subtiel palet, werden haar latere werken steeds feller van kleur. Huiselijke taferelen, portretten van mensen uit haar directe omgeving en stillevens waren haar favoriete onderwerpen.
Haar grotere olieverfschilderijen maakte ze in haar atelier in het Panoramagebouw, waar ze ongestoord kon werken. Ze verhuisde hier in 1931 naartoe en richtte zich tot haar overlijden in 1950 volledig op haar kunst. ‘Ik zou nog honderd jaren willen schilderen,’ zei Van Houten twee jaar voor haar dood, ‘zo heerlijk is het’.
Barbara van Houten, Stilleven met klaprozen en glazen vazen op een tafel, 1891-1950, potlood en waterverf op papier, 65 × 62 cm. Particuliere collectie
Barbara van Houten, Gezicht in tuin, 1875-1931, waterverf, potlood en krijt, 48,3 × 28,7 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, schenking van mevrouw M.A. van Houten, Zeist
Barbara van Houten, Handwerkende Cato van Houten en lezende Marie Anna van Houten in het huis aan de Riouwstraat 6, te Den Haag, 1875-1931, waterverf en krijt, 409 × 460 mm. Rijksmuseum, Amsterdam, aankoop uit het F.C. Waller-Fonds
Van Houten groeide op aan de Laan van Meerdervoort 11, naast het huis van de Mesdags. Ze was het nichtje van Sientje Mesdag-van Houten, de zus van haar vader, en ontwikkelde van jongs af aan een hechte band met haar tante en oom. Na het overlijden van haar moeder vond de tienjarige Van Houten steun bij Sientje, die een jaar eerder haar zoontje Klaas had verloren. Ze ving Van Houten op alsof zij haar eigen dochter was.
De levenslange, bijzondere band met de Mesdags wordt gekenmerkt door artistieke samenwerking, inspiratie en wederzijdse steun. Tussen 1884 en 1890 woonde ze twee jaar bij hen in huis. Te midden van de kunst in hun museum en woonhuis maakte ze tekeningen, etsen en aquarellen met als onderwerp stillevens, interieurscènes en reproducties van de objecten uit de collectie.
In 1891 lieten de Mesdags voor hun nichtje een atelier met woonruimte bouwen boven het Panoramagebouw. Jarenlang deelde ze dit atelier met haar tante, van wie ze onder andere het portretschilderen had geleerd. Het was de mening van haar tante waar Van Houten het meeste waarde aan hechtte.
Hendrik Willem Mesdag aan tafel met Barbara van Houten in de salon op de eerste verdieping van het woonhuis, ca. 1910-1915. Foto: Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Fotograaf onbekend
Barbara Elisabeth van Houten, Portretten van leden van de familie Van Houten, onderdeel van het kamerscherm aangeboden aan Samuel van Houten ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, 1907
Barbara Elisabeth van Houten, Portret van Samuel van Houten, ongedateerd, olieverf op doek, Collectie Museum Panorama Mesdag, Den Haag
Van Houten was meer dan alleen kunstenaar. Ze was ook kunstverzamelaar, teken- en etslerares, collectiebeheerder en tentoonstellingsmaker. In 1898 maakte ze samen met haar tante deel uit van de driekoppige Commissie van Beeldende Kunst voor de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid. Hier was zij mede verantwoordelijk voor de selectie van vijftig kunstenaressen.
Daarnaast speelde Van Houten een sleutelrol in het beheer en behoud van de nalatenschap van de Mesdags. Na hun overlijden zorgde ze voor de inventarisatie en toeschrijving van hun kunstwerken. Vanaf 1909 was ze bovendien artistiek directeur van Museum Panorama Mesdag. Ze leidde de restauratie van het gebouw, ontving belangrijke gasten en organiseerde tentoonstellingen met werk van de Mesdags. Op aandringen van anderen stelde ze in 1938 ook haar eigen werk tentoon in het museum.
Boven: Barbara Elisabeth van Houten (1862 - 1950), Tekening van Wierookbrander met reliëfdecor van een draak, c. 1883-1890. Onder: Kimura Toun (1781 - 1830), Wierookbrander met reliëfdecor van een draak, Japan, tweede helft 19de eeuw




